1911 lijkt opnieuw een rustig jaar te worden. Jef Leempoels is nog lang niet uitgekeken op zijn vrouw en zal haar diverse malen tekenen en schilderen. De meest elegante versie is zonder twijfel haar verschijning op het doek ‘En été’, dat hij gemaakt heeft in mei 1911. Het koppel is net terug thuis van een weldoende huwelijksreis door het zuiden van Europa en Georgette Leempoels-Van Huële heeft een maand eerder haar 29e verjaardag gevierd.
‘American Art News’ heeft een update gekregen uit Brussel en publiceert deze keer correct nieuws over de huwelijksreis van Jef en Georgette Leempoels. Die hebben Egypte links laten liggen en gekozen voor Spanje en de Italiaanse Riviera. Ook de aankoop van ‘Amitié’ door de Argentijnse Staat komt in het artikel aan bod.
11.01.1911 | AMERICAN ART NEWS
De redactie van ‘Het Laatste Nieuws’ heeft insiderinformatie; waarschijnlijk van iemand uit de Belgische Kolonie in Buenos-Aires. De krant publiceert al vroeg in het jaar het nieuws dat de Belgische kunstenaars behoorlijk wat van hun werk verkocht hebben in Argentinië.
11.01.1911 | HET LAATSTE NIEUWS
in een werk uit 2020, ‘Trans Atlantic Modernisms – Belgium Argentina’ wijdt auteur María Filip een hoofdstuk aan ‘1910: de Belgische participatie aan de internationale tentoonstelling in Buenos Aires’. Daarin staat ondermeer deze info over de werken die verkocht werden:
‘De omvangrijkste collectie was ondergebracht in de zalen van de Exposición Internacional de Arte del Centenario (EIAC) die aan Frankrijk. Spanje, de Verenigde Staten en Argentinië waren toegewezen.
De Belgische inzending, bestaande uit 47 schilderijen en 12 beeldhouw-werken, kreeg de ruimte van de Noord-Amerikaanse werken toegewezen nadat die in september naar Chili waren overgebracht. Ze behaalde één Grote Prijs, acht zilveren en zeven bronzen medailles.
Net zoals het geval was bij de andere tentoonstellingen die ter gelegenheid van het Centenario werden gehouden, streefde ook de EIAC commerciële doelstellingen na. In het algemeen reglement werd bepaald dat privé-aankopen mogelijk waren en dat de overheid, de provinciale overheden en de stadsbesturen van Buenos Aires en van de belangrijkste steden in het binnenland met elkaar zouden samenwerken om werken te verwerven. Zo werden veertien schilderijen en één beeldhouwwerk van de Belgische inzending aangekocht voor een totaalbedrag van $42.245,50 (nationale munt). Een deel van deze aankopen werd gedaan door de Nationale Commissie voor Schone Kunsten (CNBA) voor het Nationaal Museum voor Schone Kunsten. Hieronder bevonden zich: Rodolphe Wytsman’s Oude wilgen (S2.727). Sparrenbossen of De laatste zonnestralen van Edmond Verstraeten ($3.636). Vriendschap van Jef Leempoels ($6.817.50) Avonduur (Sint-Pieterskerk Leuven) van Alfred Delaunois ($3.636), In juni van Victor Gilsoul ($2.274) en De stralen van Franz Courtens.’,
14 van de 47 tentoongestelde Belgische werken zijn dus verkocht. Met een topbedrag voor ‘Amitié’ van Leempoels, dat vanaf dan als ‘Amistad’ in het ‘Museo Nacional de Belles Artes’ van Buenos Aires tentoongesteld is. Een ideaal moment om even in te gaan op de ware symboliek van het werk.
Leempoels heeft 'Amitié' gecreëerd in 1894 en de voorgaande zeventien jaren werd de ‘vriendschap’ van de twee ‘mannen’ op diverse manier verwoord, gaande van ‘deux hommes se tenant les mains’ en ‘deux paysans dont le Shake-hands est très souligné’, over ‘deux vieillards unis par une étroite et indissoluble amitié’ en ‘deux braves Flamands qui se tiennent la main avec une expression intense de sincérité et de dévouement’ tot ‘Two men, friends, of the same age, about fifty, and hand in hand in sign of an indissoluble community of sentiment. The moral expression of this feeling does not glow upon these faces of medium intelligence.
In geen enkele recensie werd allusie gemaakt op een mogelijk homoseksuele relatie. Niemand heeft ooit geopperd dat het misschien broers waren. En niemand heeft ooit durven opperen dat dit misschien een echtpaar is, de link leggend met andere werken waarop ‘bebaarde vrouwen’ voorkwamen.
En Jef Leempoels heeft, naar mijn weten, nooit iemand tegengesproken of terechtgewezen, wat ook zijn of haar interpretatie van het schilderij was
Als mogelijke inspiratie voor 'Amitié' wordt meestal 'la Mujer barbuda' genoemd, een werk van José de Ribera uit 1631 waarop Magdalena Ventura, haar echtgenoot en hun zoontje afgebeeld zijn. De vrouw, prominent in het licht op de voorgrond, geeft haar kind de borst. En... ze heeft een volle baard.
Eigenaardig? Ja, maar zeker niet zeldzaam…
Er is een dergelijke aandoening, bekend onder de naam ‘hypertrichose’, die overdadige haargroei veroorzaakt, zowel bij mannen als bij vrouwen. In sommige zeldzame gevallen is ze zelfs erfelijk overdraagbaar. Dat was al bekend, beschreven en geschilderd halfweg de 16e eeuw, toen het behaarde uitzicht van Pedro González, afkomstig van Tenerife, ook bleek voor te komen bij vier van zijn zeven kinderen, zowel jongens als meisjes.
Toen Ribera zijn werk schilderde was dit fenomeen al vrij breed bekend en geïllustreerd. Waar en wanneer Jef Leempoels dit werk (of gelijkaardige werken) gezien heeft, weten we niet, maar er is ontegensprekelijk een overeenkomst tussen beide werken. Vooral de vrankheid waarmee de twee personages - zowel bij Ribera als bij Leempoels - de toeschouwer aankijken, is opvallend.
De hedendaagse interpretatie van ‘Amitié/Amistad’ is dat het wel degelijk om een wat ouder echtpaar gaat, met de man rechts en de vrouw links in beeld, waarbij de vrouw opvallende secundaire geslachtskenmerken vertoont; i.c. sterk verhoogde haargroei in het aangezicht. Waar Ribera duidelijk aangaf dat het om een vrouw ging, laat Leempoels dat (bewust?) achterwege en dat terwijl hij in zijn beginjaren toch graag provoceerde. Een reden daarvoor heeft hij, voor zover bekend, nooit toegelicht.
Op de website van het MNBA licht Roberto Amigo het werk als volgt toe:
‘Esta pintura titulada Amistad presenta una curiosidad iconográfica: las dos figuras remiten al matrimonio singular de la pintura ‘La mujer barbuda’ (1631) de José de Ribera, conservada en el Museo Tavera de Toledo: no solo los rasgos fisonómicos se han reproducido literalmente sino también la gestualidad de los rostros de la mujer hirsuta y su marido. Leempoels actualizó la vestimenta de las dos figuras, invirtió su posición, y al no representar el pecho descubierto para amamantar al niño diluyó la referencia histórica.
Las dos figuras, cuya lectura es ambigua, han sido comprendidas como dos retratos masculinos, de rostros adustos con la mirada dirigida al espectador. Así, Gaston Schefer en 1897, en ocasión de su exhibición en el Salón de la Société Nationale des Beaux- Arts en Champ de Mars, describió Amitié como dos retratos, en una sola tela, de hombres amigos de la misma edad, con ‘fisonomía de mediana inteligencia’, que se toman de la mano en ‘signo de una indisoluble comunión de sentimiento’.
La cita a la pintura de Ribera se mantuvo oculta en su recepción contemporánea, a pesar de que la misma reforzaba la filiación con el realismo como canon estilístico defendido por el artista belga.’
Even doorgaan op dit thema: tot in de jaren ’60 van vorige eeuw werden ‘bearded ladies’ - en andere mensen met een opvallende afwijking - frequent opgevoerd door rondreizende (kermis)shows en circussen (zie bv de film ‘Freaks’ van Tod Browning uit 1932).
Bezoekers die eind 19e eeuw op de kermissen in Rijsel, Valenciennes of St. Amand kwamen (Jef Leempoels misschien?), zullen meer dan waarschijnlijk peperkoek en snoep gekocht hebben bij Madame Lestienne (m) uit Boulogne-sur-mer. Madame Delait (l) had jaren een goedlopend café in de Vogezen en overleed in 1939. Annie Jones-Elliot (r) werkte een aantal jaren voor het circus van P.T. Barnum en was een fervent voorvechtster om het lot van de ‘freaks’ uit de shows een stuk menselijker te maken. De 'Barnum and Bailey Greatest Show on Earth' toerde van 1897 tot 1901 vier jaar door Europa, al is dat 3 jaar nadat 'Amitié' voor de eerste keer getoond werd.
PS: het ‘Musée Castan’ van de affiche met Annie Jones, was eigenlijk een wassenbeeldenmuseum. Er wordt trouwens gezegd dat een aantal beelden in dat panopticum door een jonge Jef Lambeaux gemaakt zijn.
Niet alleen uit Buenos Aires komt goed nieuws; het ‘Museo Nacional de Bellas Artes’ van Santiago de Chile heeft ook een werk van Leempoels aangekocht. Twee andere werken zijn verkocht aan privéverzamelaars.
12.02.1911 | LE SOIR
Dankzij de catalogus van de expositie (www.mnba.gob.cl) weten we welke werken in Chili aanwezig waren. Dat zou dus betekenen dat deze tableaux alledrie in Chili achtergebleven zijn.
Van juni tot september 2021 liep er een tentoonstelling in het museum onder de titel ‘La muerte y otras miserias. Imaginarios de la agonía, la melancolía y la locura’. Volgens de samenstellers van de tentoonstelling is in de weergave van Jef Leempoels’ ‘Ergoteur’ een vorm van gekheid en melancholie te zien. Voor die gelegenheid hebben ze het werk nog eens uit hun depot gehaald.
In zijn memorandum beschrijft Jef Leempoels het schilderij als: ‘Een ongeveer 50-jarige man geeft de indruk met toehoorders te discussiëren. Achter hem een groot, open venster.’
In de catalogus van de tentoonstelling in Santiago staat:
'El pintor bohemio, con rasgos de locura, melancólico o hábil, fue la imagen que se proyectó del artista como un genio creador, heroico y ausente de reglas durante todo el siglo XIX.
L’Ergoteur, traducido como el ergotista o el argumentador, retrata a un pintor en su taller. Tal vez se trata de un autorretrato del propio Leempoels en el momento en que presenta su polémica obra Amistad, riéndose de sí mismo y de la sociedad.'
Vrij vertaald: de vaardige schilder-bohémien, met trekjes van waanzin en melancholie, was het beeld dat in de 19e eeuw van ‘de kunstenaar’ opgehangen werd: een creatief genie, standvastig en wars van alle regels.
L'Ergoteur, vertaald als ‘muggezifter’ of ‘ruziemaker’, portretteert een schilder in zijn atelier. Misschien is het een zelfportret van Leempoels op het moment dat hij zijn controversiële werk Amistad presenteerde, lachend om zichzelf en de maatschappij.
Dat laatste is leuk gevonden, maar l’Ergoteur is in 1892 geschilderd, twee jaar eerder dan Amitié. Leempoels had zijn atelier toen op de bovenverdieping in de Van Moerstraat. Mogelijk is de achtergrond op het doek exact wat hij uit zijn raam zag. Het is nog de vraag bij welk gebouw het torentje hoorde; mogelijk het ‘Institut Notre Dame de Joie’ waar je vanaf de Van Moerstraat op uitkeek.
In februari is iedereen in Monte-Carlo voor de ‘Exposition Internationale du Palais des Beaux-Arts’.
De Franse kranten hebben het allemaal over hetzelfde werk: ‘Chemineau en prière’. Een werk uit 1906 dat Leempoels in zijn catalogus beschrijft als: ‘Aalmoes vragende landloper in een kerk. Hij heeft een grijze baard en dito haardos. In zijn linkerhand een rozenkrans met bruine kralen. Op zijn linkerbeen rust een bedelzak.’
24.02.1911 | LE FIGARO
07.03.1911 | LE RADICAL
07.03.1911 | LE FIGARO
In april komen eindelijk ook de Brusselse kranten, ‘Journal de Bruxelles’, ‘l’Indépendance Belge’ en ‘Le Vingtième Siècle’ met het nieuws dat ‘Amitié’ aangekocht werd door de Argentijnse staat. Eigenaardig wordt met geen woord gerept over de andere Brusselaars, Gilsoul, Frédéric of Courtens, die nochtans ook werk(en) verkochten...
11.04.1911 | JOURNAL DE BRUXELLES
Onder de kop ‘Kunst, Wissenschaft, Musik, Vorträge und Veranstaltungen’ brengt de „Sächsische Dorfzeitung und Elbgaupresse’ een verslag over een tentoonstelling in Dresden, waar de ‘Sächsische Kunstverein’ zijn zalen aan de ‘Brühlsche Terrasse’ opengesteld heeft. Leempoels is voor hen een Nederlander en hij werkt in Parijs…
10.05.1911 | SÄCHSISCHE DORFZEITUNG
Jef Leempoels is ook aanwezig op de ‘Salon de la Société Nationale des Beaux-Arts’ in Parijs en heeft zijn twee zeemzoete prentkaart-werken meegebracht. ‘Notes d’art’ noemt het ‘Scènes amoureuses un peu grises, mais d’une pureté de sentiment séduisante et louable’; ‘Le Rappel’ vermeldt Les Idylles zonder verder commentaar, ‘La Libre Parole’ noemt Tendres Aveux ‘d’un sentiment très pur et très poétique’.
‘Comœdia’ tenslotte heeft zo zijn eigen mening over de beide ‘dingen’.
12.05.1911 | COMŒDIA
In een stukje, getiteld ‘Le Salon en trois lignes’, steekt ‘Pourquoi Pas?’ de draak met een aantal werken, waaronder die van Bastien, Levêque en De Groux. Ook Leempoels is geviseerd.
En toch zijn er mensen die dit soort tafereeltjes wél op prijs stellen. Waarschijnlijk heeft de recensent van ‘Neue Freie Presse’ weet van het recente huwelijk van Jef Leempoels en begrijpt hij zijn keuze.
27.05.1911 | NEUE FREIE PRESSE
In een terugblik op de salon aan de Champ de Mars gaat Octave Maus in „l’Art Moderne’ uitgebreid in op de aanwezigheid van Léon Frédéric; 'een vaste waarde’ noemt hij hem. Halverwege zijn betoog maakt hij snel een vergelijking tussen Frédéric en Leempoels.
25.06.1911 | L’ART MODERNE
In 1911 huldigt Roubaix zijn nieuwe stadhuis in. Dat vieren ze met een kunsttentoonstelling, de ‘Exposition Internationale du Nord de la France’.
08.05.1911 | LA MEUSE
Rond diezelfde tijd gaat in Brussel het 3e ‘Salon der Lente’ van start. ‘Het Laatste Nieuws’ grijpt die kans om de kunstenaars even op hun (Vlaamse) verantwoordelijkheid te wijzen.
15.05.1911 | HET LAATSTE NIEUWS
Wat verderop in de commentaren vermeldt het artikel een werk van Jef Leempoels:
Het is niet meteen duidelijk over welk werk het gaat. Mogelijk hebben ‘Pourquoi Pas’ en ‘Le Patriote’ het over hetzelfde schilderij. Gekwollen = gekweld = bezeten = obsédée?
11.05.1911 | POURQUOI PAS
11.05.1911 | LE PATRIOTE
Een paar weken later noemt ‘l’Indépendance belge’ nog een ‘Obstinée’. Er staat geen werk met die titel in Leempoels’ memorandum, maar de klank van ‘obsédée’ en ‘obstinée’ ligt wel dicht bij elkaar.
09.06.1911 | L’INDÉPENDANCE BELGE
En tenslotte : ‘La Dernière Heure’ heeft kritiek op de verlichting in de zalen.
26.05.1911 | LA DERNIÈRE HEURE
Italië viert in 1911 de vijftigste verjaardag van zijn eenmaking met twee grote tentoonstellingen: een in Turijn, gewijd aan techniek en vooruitgang, en de andere in Rome, gewijd aan kunst en cultuur.
Het tentoonstellingspark in Rome lag ten noordoosten van de huidige Piazza del Popolo en was opgebouwd rond het ‘Palazzo delle Belle Arti’ van Cesare Bazzani. Vandaag is dat de ‘Galleria Nazionale d'Arte Moderna e Contemporanea’. Het Belgische paviljoen stond in de bocht van wat nu de Via Valmichi is.
In dat Belgische paviljoen waren 247 werken tentoongesteld; 103 olieverfschilderijen, 21 aquarellen en pastellen, 60 etsen en tekeningen, 43 beeldhouwwerken en 20 architectuurwerken. Leempoels heeft twee werken ingestuurd; zijn ‘Jongedame met bloem’ en een zelfportret.
‘l’Indépendance’ is niet echt opgezet met de manier waarop België vertegenwoordigd is en ventileert dat ongenoegen in een vrij lang stuk waaruit deze fragmenten komen:
31.07.1911 | L’INDÉPENDANCE BELGE
En toch verschijnt er ook positieve kritiek, dit keer in het Münchens maandblad ‘Die Christliche Kunst’.
Vanaf 30 september spelen de Brusselse kunstenaars dan weer een thuismatch, op het vierde salon van de ‘Kunstkring l’Union’.
25.09.1911 | HET LAATSTE NIEUWS
Van de drie dames die ‘Het Laatste Nieuws’ noemt, is Louise de Hem (1866-1922) de meest bekende. Ze groeide op in Ieper, waar Theodore Ceriez, de echtgenoot van haar zuster Hélène, haar talent ontdekte. Omdat vrouwen nog niet werden toegelaten tot de academies gaf hij haar persoonlijk les. In de periode 1887-1891 ging ze regelmatig voor langere periodes naar Parijs om zich verder te bekwamen. Ze volgde o.a. lessen aan de ‘Académie Julian’, de gerenommeerde privéschool van Rodolphe Julian, die – tegen de gangbare politiek van de officiële academies in – ook getalenteerde amateurs toeliet en – pure schande – vrouwen toestond om naaktmodellen te schilderen.
Zoals veel van haar generatiegenoten produceerde Louise de Hem voornamelijk stillevens, portretten, landschappen en genretaferelen
De aanwezigheid van zowel Cluysenaar als Leempoels, zet G. Van Wetter in ‘Le Thyrse’ aan tot een vergelijking van twee antipoden, twee ‘evenwijdig lopende lijnen die elkaar nooit zullen raken’. Van Wetter houdt van Cluysenaar maar niet zo erg van Leempoels.
12.10.1911 | LE THYRSE
Francis Houtart in ‘Durendal’ maant enkele kunstenaars aan om zich niet op onbekend terrein te begeven: voor Louise De Hem is dat olieverf en voor Jef Leempoels zijn het landschappen.
15.10.1911 | DURENDAL
Ray Nyst is het daar niet helemaal mee eens en zegt dat ook met zoveel woorden in ‘La Belgique Artistique et Littéraire’ n° 74.
November 1911 | LA BELGIQUE ARTISTIQUE ET LITTÉRAIRE
De tekening die dit stukje opfleurt is volgens het memorandum van Leempoels ‘een schets gebaseerd op ‘Rayon d’Or’, speciaal gemaakt voor LBA&L. Deze tekening werd in veiling aangeboden bij Campo in Antwerpen op 08.07.2023. De verwachte verkoopprijs was € 200-300.
‘La Dernière Heure’ en ‘Le Peuple’ ronden af met de mededeling dat Jef Leempoels en Albert Bartholomé speciaal geïnviteerd werden om deel te nemen aan deze expositie.
21.10.1911 | JOURNAL DES ARTS
Paul-Albert Bartholomé (1848-1928) was een Frans kunstenaar, die de Grote Prijs voor beeldhouwkunst won op de ‘Exposition Universelle’ in 1900. In zijn beginjaren was hij schilder, maar vanaf 1886 legt hij zich meer toe op de beeldhouwkunst. Zijn bekendste werk is het ‘Monument aux Morts’ op Pêre Lachaise in Parijs. Het weerspiegelt het idealisme en de metafysische vragen van het einde van de 19e eeuw.
Eind november krijgt Jef Leempoels het goede nieuws dat hij nog een onderscheiding ontvangt. Hij is benoemd tot ‘Officier in de Kroonorde’, samen met nog een dozijn collega’s uit de kunstwereld.
28.11.1911 | L’INDÉPENDANCE BELGE
Wie op de juiste gelegenheden met de juiste mensen over de juiste onderwerpen wil meepraten, schaft zich ‘Meyers Großes Konversations-Lexikon’ aan. In het jaarsupplement van 1910-1911 is er ook een lemma gereserveerd voor Jef Leempoels.
In december is de recensent van ‘l’Éventail’ - ’la revue des spectacles et de la vie mondaine’ - naar het Théâtre du Parc geweest. Er was een voorstelling van de komedie ‘Poliche’ van de Franse auteur Henry Bataille. Hoofdrolspelers zijn Cécile Sorel en Maurice de Féraudy, die daar een groot succes mee hadden in de Comédie Française in Parijs. Niet te missen dus…
10.12.1911 | L’ÉVENTAIL
Hermann Holst, de secretaris van de ‘Sächsische Kunstverein’ was ook de man die vanaf 1904 ‘Kunstsalon Emil Richter’ aan de Prager Strasse in Dresden leidde. Als ‘Die Werkstatt der Kunst’ in december een tentoonstelling bij Richter aankondigt, is het dan ook niet verwonderlijk om namen terug te zien die eerder dat jaar ook al in de stad waren (zie mei)
11.12.1911 | WERKSTATT DER KUNST
Comments