Jef Leempoels’ catalogus vermeldt voor 1915 tien nieuwe werken: 4 pastels en 6 schilderijen, waarvan 5 met religieuze inslag. Het werk dat ontegensprekelijk het meest verbonden is met de oorlog zelf, is een pastel met de titel 'Mai 1915 !'. Jef Leempoels heeft dat zo goed als zeker in de dagen na 7 mei 1915 gemaakt. Hij legt complete ontreddering en ontgoocheling vast in een beklijvend werk: een oudere man slaat de ogen ten hemel bij het lezen van de koppen van “L’Indépendance Belge”. Op de achtergrond hangt een kaart van België met de kustlijn en de Noordzee in de linkerbovenhoek.
De titel van het werk verwijst naar vrijdag 7 mei 1915, de dag waarop de Duitse onderzeeër U-20 het Britse schip RMS Lusitania tot zinken bracht. 1193 opvarenden, grotendeels burgers, kwamen daarbij om het leven, een catastrofe die wereldwijd de opinie over Duitsland deed omslaan en onrechtstreeks ook de aanleiding was voor de VS om zich, twee jaar later, actief in de oorlog te mengen.
Het is vooral de krantenkop die Leempoels afbeeldt die enige aandacht verdient. Het is een door de schilder gecreëerde compositie van verschillende edities van “l’Indépendance belge”, die waarschijnlijk in een hoekje van zijn atelier zijn blijven liggen en nu van pas komen.
De krantentitel zelf is de klassieke versie zoals “L’Indépendance” die in 1914 voerde: boven en onder afgebiesd met twee zwarte lijnen. Ook op de aquarel zijn die allebei in het midden licht onderbroken; de bovenste voor de prijsaanduiding (10 centimes), de onderste om de editie aan te geven. Leempoels markeert ook de twee lijntjes tekst links en rechts van het woord “BELGE” en zelfs de minuscule tekst van de colofon, helemaal rechts, is weergegeven.
De opmaak van de voorpagina van “L’Indépendance" was altijd identiek: 6 kolommen over de paginabreedte en de linkse kolom gaf het korte overzicht van de hoofdpunten van de dag onder de kop “Aujourd’hui”.
Een grote, paginabrede kop verschijnt een eerste maal op 1 augustus 1914 als het conflict tussen Oostenrijk en Servië ontbrandt. En de kop met LA GUERRE, ook over de volledige breedte, zoals Leempoels die weergeeft in zijn pastel, is voor het eerst te zien op 8 augustus 1914.
Diezelfde lay-out houden ze dan een aantal dagen consequent aan. Tot woensdag 19 augustus, de dag waarop de redactie van “l’Indépendance” de lokalen in Brussel blijkbaar verlaat. Op 20, 21 en 22 augustus 1914 verschijnt er geen krant.
Op zondag 23 augustus verschijnt “l’Indépendance” in een nieuwe lay-out, nu met slechts 5 kolommen en een ander lettertype. Bovenaan in de linkse kolom staat een woordje uitleg: de redactie werkt vanaf nu vanuit Oostende en maakt gebruik van de persen van “l’Echo d’Ostende” om de krant gedrukt te krijgen. Al is “krant” veel gezegd onder de huidige omstandigheden; het gaat nog om een enkel blad, recto/verso bedrukt. Op een aantal dagen is pagina 2 simpelweg leeg en wit.
De “Oostendse lay-out” blijft behouden tot 5 oktober 1914, de dag waarop het laatste exemplaar van “l’Indépendance belge” op Belgische bodem gedrukt wordt. Dan schorten ze de publicatie opnieuw op, deze keer tot 21 oktober, als de eerste “Engelse editie” verschijnt. De redactie is het Kanaal overgestoken en heeft zijn intrek genomen in “Tudor House” aan Tudor Street in Londen.
De krant verschijnt eerst op 4 en vanaf half november op 6 pagina’s. De prijs is aangepast naar one penny al duurt dat maar één week. Op woensdag 28 november staat er opnieuw een “continentale” prijs: 15 centimes.
Het nieuws van de Lusitania stond in de krant van zaterdag 8 mei 1915. Dat was nr. 108 van de Engelse versie, zonder grote koppen en met slechts 7 woorden: Le “Lusitania” coulé – Plus de mille victimes.
Het dagoverzicht heet nu “Sommaire”.
In de twee kolommen onder “La Situation” staat dan het eerste nieuws dat bekend is over de ramp: twee torpedo's en meer dan 1000 slachtoffers. In de loop van de volgende dagen stelt men dat nieuws continu bij.
Het heeft er dus alle schijn van dat Jef Leempoels zich vrij snel nadat hij op de hoogte was van het lot van de Lusitania aan het werk gezet heeft. Hij heeft zich dan bediend van wat er als rekwisiet in zijn atelier aanwezig was. En dat was zonder twijfel een exemplaar van “L’Indépendance belge” van exact negen maanden eerder. Meer moest dat niet zijn; Leempoels heeft aan (bijna) twee woorden genoeg om een setting te creëren die alles uitdrukt wat hij wenste.
De meeste mensen die dit werk van Leempoels voor het eerst zien, merken enkel het woord “GUERRE” op en interpreteren het als de aankondiging van het begin van de oorlog in België. Ze gaan er van uit dat de afgebeelde man, gezien zijn leeftijd, mogelijk eerder oorlogsconflicten meegemaakt heeft en dat hij zijn gedachten laat afdwalen naar wat er mogelijk nog gaat komen. Alleen… dan klopt de titel “Mai 1915 !” niet...
Het is de tweede lijn, met de eerste 5 letters van “Lusitania”, die de link legt met de titel en duidelijk maakt dat de ontreddering van de man te maken heeft met het zinloze verlies van bijna 1200 slachtoffers op zee.
Het is trouwens niet onmogelijk dat Leempoels een of meerdere van de slachtoffers kende.
Misschien Marie Pauline Picard, geboren in Elsene en gehuwd met Dr. Antoine Depage, de lijfarts van koning Albert en oprichter van het “Berkendael Medical Institute”, waar Edith Cavell hoofdverpleegster was. Zij hebben zich op tijd en stond zeker in dezelfde kringen bewogen.
Of mogelijk een van de Amerikaanse (New Yorkse) societyfiguren, die hij een aantal jaren eerder ontmoette tijdens een van zijn verblijven in de VS.
Hoe dan ook, “Mai 1915!” is, dankzij zijn ingetogenheid, een uiterst sterk werk waarin Leempoels met bravoure zijn vaak geprezen psychologisch inzicht laat primeren boven het detaillisme dat hem net zo dikwijls aangewreven werd.
Vergelijk het even met 'Sans pitié' van de Antwerpenaar Gisbert Combaz (beter bekend van zijn affiches voor o.a. “la Libre Esthétique”) of met 'Lest we forget' van Thomas Hemy in het museum “Y Gaer” in Brecon (Wales).
Comments